Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα
Κρητική Πολιτεία 1898 - 1913
Η Κρήτη ενώθηκε με την Ελλάδα μόλις το 1913 παρά το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα είχαν οργανωθεί πολλές αιματηρές επαναστάσεις. Οι λόγοι της καθυστέρησης αυτής ήταν κυρίως τρεις:
1) Η εξαιρετική γεωστρατηγική θέση της Κρήτης, η οποία ελέγχει την είσοδο και την έξοδο από το Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα προς τη Μεσόγειο και με το λιμένα της Σούδας να προσφέρει ένα εξαιρετικό σημείο ελλιμενισμού μεγάλων πλοίων. Η οθωμανική αυτοκρατορία δεν ήθελε προφανώς να χάσει αυτή την οχυρή θέση.
2) Η Κρήτη αποτελούσε πεδίο ανταγωνισμού των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, οι οποίες για τους δικούς τους λόγους προσπαθούσαν να διαφυλάξουν το status quo, όπως αυτό είχε καθοριστεί από το συνέδριο της Βιέννης το 1815.
3) Ο κίνδυνος γενικότερης ανάφλεξης στην Ευρώπη λόγω της αλλαγής του καθεστώτος στην Κρήτη ήταν το ευαίσθητο σημείο του “μεγάλου ασθενούς” και οι συνέπειες της αλλαγής των συσχετισμών ήταν απρόβλεπτες, όχι μόνο για τις σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας, αλλά και για τις σχέσεις των Δυνάμεων μεταξύ τους, με την Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Μετά την τελευταία Κρητική επανάσταση το 1897 και τον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του ίδιου έτους, οι Μεγάλες Δυνάμεις πρότειναν στη Συνέλευση των Κρητών πληρεξουσίων να αποδεχθεί το καθεστώς της αυτονομίας υπό την επικυριαρχία της Υψηλής Πύλης με ύπατο αρμοστή τον δευτερότοκο γιο του Έλληνα βασιλιά, τον πρίγκιπα Γεώργιο και να εγκαταλείψουν έστω προσωρινώς την επιδίωξη της ένωσης με την Ελλάδα. Ωστόσο, η σφαγή του Ηρακλείου από Τούρκους βασι-βουζούκους είχε ως συνέπεια την επιτάχυνση των εξελίξεων: οι Οθωμανοί αποχώρησαν από την Κρήτη στο τέλος του 1898 και οι Κρήτης παρέδωσαν τον οπλισμό τους.
Με την άφιξη του Γεωργίου στις 9 Δεκεμβρίου1898, η οποία θεωρήθηκε ως “αρραβώνας” για την ένωση με την Ελλάδα, αρχίζει η περίοδος της Κρητικής Πολιτείας, η οποία θαλήξει επισήμως την 1η Δεκεμβρίου 1913, με την έπαρση της ελληνικής σημαίας στο φρούριο του Φιρκά στα Χανιά.
Κύριο έργο της περιόδου αυτής ήταν η ψήφιση Συντάγματος που όριζε τα καθήκοντα και τα δικαιώματα του ηγεμόνα, τη σύνθεση και τη λειτουργία της Βουλής, τη δικαστική εξουσία, ενώ κατοχύρωνε και την προστασία ορισμένων δικαιωμάτων. Αν και παραχωρούσε σχεδόν απεριόριστες εξουσίες στον πρίγκιπα Γεώργιο, θεωρήθηκε ότι αποτελούσε τη βάση για την προστασία των χριστιανών και των μουσουλμάνων καθώς και το εφαλτήριο για την οικονομική και την κοινωνική ανάπτυξη του νησιού. Πράγματι, η κυβέρνηση της αυτόνομης Κρήτης πέτυχε το δύσκολο έργο της διοικητικής, δικαστικής και οικονομικής αναδιοργάνωσης του τόπου.
Μετά την επανάσταση του Θερίσσου και την απομάκρυνση του Γεωργίου το 1906, η κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας κήρυξε το 1908 την ανεξαρτησία της Κρήτης και την ένωση με την Ελλάδα, ενώ ο δεύτερος αρμοστής Αλέξανδρος Ζαΐμης παραιτήθηκε το 1909.
Η τελευταία περίοδος έως το 1913 είναι πυκνή σε γεγονότα και ανατροπές, οι οποίες όμως είχαν την ευτυχή κατάληξη της Ένωσης, μετά την επιτυχία της Ελλάδας στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 και του 1913
Ας σημειωθεί ότι από το 1899 έως το 1913 σχηματίστηκαν τριάντα κυβερνήσεις, οι οποίες με υπομνήματα και διαβήματα με ειρηνικό ή/και επαναστατικό τρόπο προσπάθησαν να μεταβάλουν τη γνώμη των Μεγάλων Δυνάμεων και την άτολμη στάση της Ελλάδας και να επιτύχουν την ένωση. Την πορεία αυτή, στην οποία πρωτοστάτησε ο κρητικός λαός και οι πολιτικοί του, και τελικώς μετέτρεψε μια υποβαθμισμένη επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε ένα σύγχρονο τμήμα του ελληνισμού.
Η επανάσταση του 1897
Η επανάσταση ξέσπασε από τα έκτροπα που προκάλεσε το μουσουλμανικό στοιχείο σε κρητικές πόλεις. Οι Μεγάλες Δυνάμεις επενέβησαν, ενώ και η ελληνική κυβέρνηση έστειλε στρατό για να καταλάβει την Κρήτη. Όμως μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897, η Ελλάδα εξαναγκάστηκε να αποσύρει τις δυνάμεις της από την Κρήτη και οι Κρητικοί αποδέχτηκαν το καθεστώς της αυτονομίας.
Α’ περίοδος της Κρητικής Πολιτείας, 1898-1905
Την περίοδο αυτή συγκροτήθηκε η πρώτη Κρητική κυβέρνηση και ψηφίστηκαν νόμοι για την λειτουργία των δικαστηρίων, την καταπολέμηση της ζωοκλοπής, την προστασία των αρχαιοτήτων, την οργάνωση της εκπαίδευσης, την οικονομική ανάπτυξη, την βελτίωση των συγκοινωνιών. Επίσης οργανώθηκε η Κρητική Χωροφυλακή στα πρότυπα των Ιταλών καραμπινιέρων.
Η επανάσταση του Θερίσου, 1905-1906
Ο αυταρχικός τρόπος διοίκησης του Γεωργίου, η καθυστέρηση της ένωσης με την Ελλάδα και η διαφορά απόψεων μεταξύ Βενιζέλου και Γεωργίου, προκάλεσαν την επανάσταση του Θερίσου. Ο Γεώργιος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Κρήτη το 1906 και στη θέση του ήρθε ο Έλληνας πολιτικός Αλέξανδρος Ζαΐμης με απόφαση του βασιλιά Γεωργίου.
Β’ περίοδος της Κρητικής Πολιτείας, 1906-1908
Τα δύο κύρια έργα της περιόδου αυτής ήταν η ψήφιση του Συντάγματος το 1907, το οποίο περιόρισε τις εξουσίες του Αρμοστή και ενίσχυσε το ρόλο της Κρητικής Βουλής, και η η ίδρυση τηςΚρητικής Πολιτοφυλακής, την οποία ανέλαβαν να εκπαιδεύσουν Έλληνες αξιωματικοί.
Γ’ περίοδος της Κρητικής Πολιτείας, 1908-1912
Το 1908 κηρύχθηκε η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα με απόφαση όλων των πολιτικών δυνάμεων της νήσου. Ωστόσο η στασιμότητα των καταστάσεων οδήγησε σε ένοπλες συγκεντρώσεις και στη συγκρότηση Επαναστατικής Συνέλευσης το 1911, αλλά και στις ανεπιτυχείς αρχικά απόπειρες των Κρητών βουλευτών να συμμετάσχουν στην Ελληνική Βουλή.
Η πορεία προς την Ένωση, 1912-1913
Λίγο μετά την έναρξη του Α’ Βαλκανικού πολέμου, ο Στέφανος Δραγούμης ορίστηκε από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλος γενικός Διοικητής Κρήτης. Από τον Φεβρουάριο του 1913 άρχισε η τελική διαδικασία της ένωσης με τηνΕλλάδα, που ολοκληρώθηκε με την επίσημη τελετή την 1η Δεκεμβρίου 1913